1994 ވަނަ އަހަރު ގާތްގަނޑަކަށް 800،000 މީހުން މަރުވި ނަސްލު ނައްތާލުމުގެ ގަތުލުއާންމަށް 30 އަހަރު ފުރުމާ ދިމާކޮށް ރުވާންޑާގެ ރައީސް ވިދާޅުވީ ބައިނަލްއަގްވާމީ މުޖުތަމައު "އަހަރެމެން އެންމެން ފެއިލްކޮށްލި" ކަމަށެވެ.

ރައީސް ޕޯލް ކަގަމޭ ވަނީ ލޭ އޮހޮރުވުމުގެ ހަނދާނުގައި ރުވާންޑާގެ ވެރިރަށް ކިގާލީއަށް އެއްވެ ތިބި އިއްޒަތްތެރިންނާއި ދުނިޔޭގެ ލީޑަރުންނާ މުހާތަބު ކުރައްވާފައެވެ.

"އަހަރެމެންނަށް ލިބުނު ގެއްލުމުގެ ބޮޑުކަމުން ރުވާންޑާ މުޅިން ނިކަމެތިވި،" އޭނާ ބުންޏެވެ.

"އަދި އަޅުގަނޑުމެންނަށް ލިބުނު ފިލާވަޅުތަކަކީ ލޭގައި ކޮށާފައިވާ ފިލާވަޅުތަކެކެވެ."

1994 ވަނަ އަހަރުގެ މި ދުވަހު ހޫޓޫ ނަސްލުގެ ހަރުކަށި ފިކުރުގެ މީހުން 100 ދުވަހުގެ މުއްދަތަކަށް ދެމިގެންދިޔަ ގަތުލުއާންމުގައި ޓޫޓްސީ ނަސްލުގެ އާންމުންނާއި ހޫޓޫ މޮޑެރޭޓްސް ކަތިލާފައިވެ އެވެ.

ނަސްލު ނައްތާލުމަށް ފަހު ވެރިކަމާ ހަވާލުވި ޓޫޓްސީ ސިފައިންގެ ބަދަލު ހިފުމުގެ ގޮތުން ރުވާންޑާގައި އެތައް ހާސް ހޫޓޫ މީހުން މަރާލި ކަމަށް ތުހުމަތު ކުރެވެއެވެ.

ހުކުރު ދުވަހު ކަގަމޭ އާއި އިއްޒަތްތެރިންގެ ގްރޫޕަކުން ވަނީ ކިގާލީ ނަސްލު ނައްތާލުމުގެ ހަނދާނީ ބިނާގެ ގިނަ އަދަދެއްގެ ގަބުރުތަކުގައި މާ ޖަހާފައެވެ. ރައީސް ވަނީ ހަނދާނީ އަލިފާންގަނޑެއް ވެސް ރޯކޮށްފަ އެވެ.

ފަހުން ކަގަމޭ ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅުގައި ޔޫގަންޑާ، އިތިއޮޕިއާ އަދި ޓެންޒޭނިއާ ހިމެނޭ ގޮތަށް އެފްރިކާގެ އެކުވެރި ގައުމުތަކުން ޓޫޓްސީ ރެފިއުޖީން ބަލައިގަތުމާއި ނަސްލު ނައްތާލުމަށް ނިމުމެއް ގެންނަން އެހީތެރިވެދިން ކަމަށްޓަކައި ޝުކުރު އަދާކުރެއްވި އެވެ.

"މިތަނުގައި ތަމްސީލުކުރާ ގިނަ ގައުމުތަކުން ވެސް އެމީހުންގެ ދަރިން ފޮނުވީ ރުވާންޑާގައި ސުލްހަ ބެލެހެއްޓުންތެރިންގެ ގޮތުގައި ހިދުމަތް ދިނުމަށް" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"އެ ސިފައިން ރުވާންޑާގައި ނާކާމިޔާބު ނުވޭ. އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން ފެއިލްކޮށްލީ ބައިނަލްއަގްވާމީ މުޖުތަމައު. ފުރައްސާރައިން ވިޔަސް ނުވަތަ ފިނޑިކަމުން ވިޔަސް."

އެހެން ޤައުމުތަކުން ތަދައްޚުލުވުމަށް ނުކުޅެދުމަކީ ދިގުދެމިގެންދާ ލަދުވެތިކަމެކެވެ.

ޒިޔާރަތް ކުރެއްވި ލީޑަރުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާ އެމެރިކާގެ ކުރީގެ ރައީސް ބިލް ކްލިންޓަން ވަނީ ރުވާންޑާގެ ގަތުލުއާންމަކީ އޭނާގެ ވެރިކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު ނާކާމިޔާބީ ކަމަށް ވިދާޅުވެފައެވެ.

އެ ހަފްލާއަށް ރެކޯޑްކުރި ވީޑިއޯ މެސެޖެއްގައި ފްރާންސްގެ ރައީސް އިމަނުއެލް މެކްރޮން ވަނީ އޭނާގެ ގައުމާއި އެގައުމުގެ އެކުވެރިންނަށް ނަސްލު ނައްތާލުން ހުއްޓުވޭނެ ކަމަށާއި ނަމަވެސް އެކަން ކުރުމުގެ ހިތްވަރު އޭރު ނެތް ކަމަށް އެއްބަސްވެވަޑައިގެންފަ އެވެ.

އޭރުގެ ރައީސް ފްރާންސޯ މިޓެރަންޑްގެ ވެރިކަމުގައި ފްރާންސަކީ ގަތުލުއާންމުގެ ކުރިން ހޫޓޫ އިސްވެ އޮވެ ޖުވެނަލް ހަބްޔާރިމާނާ ސަރުކާރުގެ ގާތް އެކުވެރިއެއް ކަމަށާއި، ފްރާންސުން ވަނީ އިންޒާރުގެ ނިޝާންތަކަށް އަޅާނުލާ، ހަމަލާތައް ދިން މިލިޝިއާތަކަށް ތަމްރީނު ދީފަ އެވެ.

ފްރާންސުން ތަކުރާރުކޮށް އެކަމުގައި ބައިވެރިވިކަން ދޮގުކުރި ނަމަވެސް މީގެ ތިން އަހަރު ކުރިން މެކްރޮން ކޮމިޝަން ކުރި ރިޕޯޓެއްގައި ނިންމާފައި ވަނީ ފްރާންސުން "ބޮޑެތި ޒިންމާތަކެއް" އުފުލަންޖެހޭ ކަމަށެވެ.

މެކްރޮންގެ ބަދަލުގައި އާދީއްތަ ދުވަހު ކިގާލީގައި ބޭއްވި ރަސްމިއްޔާތުގައި ފްރާންސްގެ ފޮރިން މިނިސްޓަރު ސްޓެފަން ސެޖޯނޭ ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މި ދަތުރުފުޅުގައި ބައިވެރިވި އެހެން އިއްޒަތްތެރިންގެ ތެރޭގައި އިތިއޮޕިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު އަބީ އަހުމަދާއި ދެކުނު އެފްރިކާގެ ރައީސް ސައިރިލް ރަމަފޯސާ އާއި އިސްރާއީލުގެ ރައީސް އައިސާކް ހަރްޒޮގް ހިމެނެ އެވެ.

ހުކުރު ދުވަހުގެ ހަރަކާތްތަކާއެކު މުޅި ރުވާންޑާގައި ހަފްތާއެއް ހިތާމަފާޅުކުރުމުގައި ހޭދަކުރަން ވަނީ ހަމަޖެހިފައެވެ. މިއުޒިކާއި ކުޅިވަރާއި ފިލްމުތައް ރޭޑިއޯ ނުވަތަ ޓީވީން ދެއްކުން މަނާކޮށް ގައުމީ ދިދަތައް ވަނީ ބައިދަނޑިއަށް ތިރިކޮށްފައެވެ.

ކިގާލީގެ މަގުތައް އާދަޔާ ހިލާފަށް ހަމަހިމޭންވެފައި ވާކަމަށް އެތަނުގެ ބީބީސީގެ ޓީމުން ބުނެފައިވާއިރު، ޓްރެފިކް ނެތި، ގިނަ ފިހާރަތައް ބަންދުވެ، ހިނގާ މީހުން މަދުވެފައިވެއެވެ.

މި ނަސްލު ނައްތާލުމުގެ ގަތުލުއާންމު ފެށުނީ 6 އޭޕްރީލް 1994 ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ، ހޫޓޫ ރައީސް ޖުވެނަލް ހަބްޔާރިމާނާ،އޭނާ އިން ބޯޓު ވެއްޓާލައި އަވަހާރަކޮށްލުމުންނެވެ.

މި ހަމަލާއާ ގުޅިގެން ހޫޓޫ ހަރުކަށި ފިކުރުގެ މީހުން ވަނީ ޓޫޓްސީ އާރުޕީއެފް ބާޣީ ޖަމާއަތަށް ތުހުމަތުކޮށް، ރަނގަޅަށް އިންތިޒާމުކޮށްގެން ގަތުލުއާންމެއް ފަށާފައެވެ.

އެތައް ހާސް ޓޫޓްސީ އަންހެނުން ވަގަށް ނަގައި ޖިންސީ އަޅުންގެ ގޮތުގައި ބަހައްޓާފައިވެ އެވެ.

100 ދުވަހުގެ އަނިޔާވެރިކަމަށް ފަހު، ކަގަމޭ އިސްކޮށް ހުންނަވައިގެން އާރުޕީއެފްގެ ބާޣީ މިލިޝިއާ ވަނީ ހޫޓޫންނާ ހަނގުރާމަ ކޮށް ވެރިކަން ވައްޓާލާފައެވެ.

އިންސާނީ ހައްގުތަކާ ބެހޭ ޖަމާއަތްތަކުން ބުނާ ގޮތުގައި އާރުޕީއެފްގެ ހަނގުރާމަވެރިން ވެރިކަމާ ހަވާލުވިއިރު އެތައް ހާސް ހޫޓޫ އާންމުންނެއް މަރާލިއެވެ.

ގަތުލުއާންމަށްފަހު ޓެންޒޭނިއާގައި ރުވާންޑާއާ ބެހޭ އިންޓަނޭޝަނަލް ކްރިމިނަލް ޓްރައިބިއުނަލް އުފެއްދި އެވެ.

ކުރީގެ ވެރިކަމުގައި ތިބި އެތައް އިސް އޮފިޝަލުންގެ މައްޗަށް ނަސްލު ނައްތާލުމުގެ ކުށް ސާބިތުވިއެވެ. އެ އެންމެންނަކީ ވެސް ހޫޓޫ މީހުންނެވެ.

ރުވާންޑާގެ ތެރޭގައި ގަކާކާގެ ނަމުން މަޝްހޫރު ކޮމިއުނިޓީ ކޯޓުތައް އުފެއްދީ ޝަރީއަތަށް އިންތިޒާރު ކުރަމުންދާ ލައްކައެއްހާ ނަސްލު ނައްތާލުމުގެ ޝައްކު ކުރެވޭ މީހުންގެ މައްސަލަތައް ބެލުން އަވަސްކުރުމަށެވެ.

ރުވާންޑާ އިން ބުނާ ގޮތުގައި ޑީއާރު ކޮންގޯ އާއި ޔޫގަންޑާ ފަދަ އަވަށްޓެރި ގައުމުތަކަށް އެތައް ސަތޭކަ ބަޔަކު ފިލާފައިވެއެވެ.